قهوه قجری؛ آخرین نوشیدنی قبل از مرگ

اغلب افراد در مورد قهوه قجری داستان‌هایی شنیده‌اند؛ ممکن است برای شما نیز جالب باشد که ماجرای قهوه قجری چیست و برای چه کاری از این قهوه استفاده می‌شده ‌است؟ یا چرا قهوه قجری محبوب بود اما چای قجری نه؟ اگر به دنبال اطلاعاتی جذاب و خواندنی در مورد قهوه قجری می‌گردید، در جای درستی قرار دارید. در ادامه این مطلب با خصوصیات، کاربرد قهوه قجری خاص و جالب و علت مشهور بودن آن آشنا می‌شوید.

تاریخچه قهوه قجری چیست؟

زمانی که قهوه به ایران وارد شد، مردم بسیاری از کشورها این نوشیدنی را نمی‌شناختند. این نوشیدنی در سال‌های قبل از قرن نوزدهم میلادی، به رقیب نوشیدنی پرطرفدار چای تبدیل شده بود و در زمان صفویه، اولین قهوه‌خانه‌ها ساخته شد که محل دورهمی مردم بود و در همان زمان‌ها فرهنگ کافه نشینی ایجاد شد. تا سال‌ها قهوه محبوب‌ترین نوشیدنی میان مردم بود و بعدها به‌مرور چای جای آن را گرفت و به نوشیدنی رایج‌تری تبدیل شد.

استفاده از چای در اواسط دوران ناصرالدین شاه مرسوم شد و به حدی میان مردم محبوب شد که به‌طور کلی جای قهوه را گرفت و حتی بیش از حد معمول نیز استفاده می‌شد؛ به طوری که یک جهانگرد انگلیسی در سفرنامه‌اش نوشته‌است: «ایرانیان خیلی چای می‌نوشند و چای را بسیار شیرین درست می‌کنند.» اما موضوع بحث ما در مورد شهرت قهوه قجری و راز استفاده از آن است؛ پس باید به موضوع دوران محبوبیت قهوه بازگردیم.

مشهورترین دوران قهوه مربوط به دوران قاجار است. نوشیدن قهوه در زمان قاجار به حدی رایج بود که نوعی جدید از نوشیدنی به نام قهوه قجری در همان زمان ایجاد شد و به‌عنوان آخرین نوشیدنی پیش از مرگ برای افراد مخالف حکومت مورد استفاده قرار گرفت.

در زمان ناصر الدین شاه و پس از آن، نوشیدن قهوه پیش از مرگ برای افراد محکوم رایج شد؛ به این منظور قهوه را به سم‌هایی مانند آرسنیک یا سیانور آغشته می‌کردند. پس از نوشیدن این نوشیدنی مسموم توسط فرد محکوم به مرگ، آن شخص دچار تنگی نفس و ایست قلبی می‌شد.

مقدار این سم‌ها در قهوه به میزانی بود که فرد بلافاصله پس از نوشیدن کشته نمی‌شد؛ این اتفاقات به‌مرور و طی چند روز اتفاق می‌افتاد تا فرد در اثر تنگی نفس دچار سکته شود. اگر فردی از نوشیدن قهوه امتناع می‌کرد آن را به‌زور به وی می‌خوراندند؛ اما این کار باید به‌گونه‌ای انجام می‌شد که هیچ اثری از آزار جسمی ایجاد نشود.

دلیل استفاده از این نوع قهوه، کشتن افراد محکوم به مرگ بدون نشانه‌هایی مانند کبودی یا زخم در این افراد بود.

خواستگاری یا مرگ؟

یکی دیگر از استفاده‌های این نوع قهوه پیش از مرسوم شدن آن به‌عنوان نوشیدنی پیش از مرگ، استفاده برای مراسم‌های خواستگاری خاندان‌های قجری بود. یکی از رسم‌های دوران قاجار، آماده کردن دو فنجان قهوه به‌صورت یکی زهرآلود و دیگری سالم بود که هر دو را مقابل داماد قرار می‌دادند تا یکی از آنها را به‌طور شانسی انتخاب کند. دلیل این کار این بود که در دوران قاجار، دیدگاهی وجود داشت به شرح اینکه اگر کسی به خواستگاری دختران خاندان قجری می‌آید، باید جرئت کشته شدن را داشته ‌باشد.

پس از قراردادن این قهوه‌ها جلوی داماد و انتخاب کردن و نوشیدن آن توسط وی، اگر قهوه سالم بود آن شخص داماد خاندان می‌شد. و حتما می دانید اگر داماد بدشانس، قهوه مسموم را می‌نوشید، چه عاقبتی داشت! این موضوع هم یکی دیگر از دلایلی است که باعث شد قهوه در دوران قاچار دیگر مانند گذشته محبوب و پرطرفدار نباشد.

چه افراد مشهوری قهوه قجری نوشیدند؟

همان طور که گفته شد، نوشیدن قهوه قجری روشی برای اعدام محکومین بود و اگر شخص محکوم از نوشیدن قهوه اجتناب می‌کرد، آن را به‌زور به وی می‌خوراندند. از جمله افراد مشهوری که بدین روش کشته شدند عبارتند از:

• آقا رضا اقبال السلطنه آجودان باشی، مبدع کاخ نیاوران
• میرزا آقا خان نوری
• منصور نظام
• و الفتح خان پسر صارم‌الدوله و شوهر همدم‌السلطنه، حاکم وقت اصفهان
• مشیرالملک، وزیر اعظم دربار ظل السطان

که توسط قهوه قجری کشته شدند.

گسترش روش اعدام با قهوه قجری به سیاست

در تاریخ آمده است که این روش، روشی برای اعدام مخالفین حکومت محسوب می‌شد و تمامی محکومین پیش از نوشیدن قهوه، به سرنوشت خود آگاه بودند.

از جمله مخالفان حکومتی که بدین روش اعدام شد، مشیرالملک وزیر اعظم دربار ظل السطان بود که به‌دلیل تحریم تنباکو به مخالفت پرداخت و ظل السطان وی را از سمت وزیر اعظم عزل کرد. پس از آن، ظل السطان با پافشاری و تمارض به بیماری، مهدی قلی میرزا را مأمور کرد که مشیرالملک را برای ملاقات قانع کند.

در این ملاقات، افراد دیگری نیز حضور داشتند؛ در این ملاقات برای پذیرایی، قهوه آماده کرده ‌بودند. مشیرالملک به‌دلیل آگاهی از رسم قهوه مسموم و پیش‌بینی احتمال مرگ، از خوردن قهوه خودداری کرده و قهوه‌ها پی در پی را به افراد دیگر تعارف می‌کرد که این افراد میرزا علی خان مستوفی خزانه، میرزا محمد خان امین الدوله و حاج‌میرزا محمد حسن شیخ الاسلام بودند؛ اما به‌اجبار مجبور شد که فنجان چهارم را خودش بنوشد. پس از سه روز، هر 4 نفر در خانه خود کشته شدند.

سخن پایانی

قهوه قجری تا پایان دوره قاجار روش کشتن مخالفان حکومت و روشی برای سنجش عیار خواستگاران دختران خانواده‌های قاجار بود که در بسیاری از موارد، خواستگاران را به کام مرگ می‌کشاند. داستان قهوه قجری تا به امروز یکی از موضوعات بحث‌برانگیز است که نمی‌توان گفت تا چه حد داستان‌هایی که بین مردم نقل می‌شود به واقعیت نزدیک است؛ اما تمامی موضوعاتی که در این مطلب گفته شد تمامی در تواریخ آمده است و علت و داستان اصلی قهوه قجری می‌باشد.

به دلیل همین عوامل بود که قهوه کم‌کم محبوبیت خود را در میان ایرانیان از دست داد. با این حال امروز خوشبختانه دیگر خبری از این نوع قهوه‌ها نیست و افراد زیادی از این نوشیدنی خوش طعم به صورت روزانه استفاده می‌کنند. امیدواریم که این مطلب برای شما جالب بوده باشد.